Over: Amalia en haar mannen
Amalia van Solms - minnares, later echtgenote van stadhouder Frederik Hendrik - staat in het hart van de zeventiende eeuw van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Als eerste bracht zij vorstelijke luister naar het stadhouderlijk hof te Den Haag.
Na het overlijden van haar echtgenoot, in 1647, was Amalia jarenlang de meest vooraanstaande hoedster van het Huis van Oranje. Haar zoon stadhouder Willem II stierf jong, haar kleinzoon stadhouder Willem III zou – na een stadhouderloze periode die eindigde met de moord op raadpensionaris Johan de Witt – de luister van het Huis van Oranje herstellen.
Amalia van Solms was de rechterhand van Frederik Hendrik en had, ook na zijn overlijden, grote invloed op de politieke ontwikkelingen in de Nederlanden ... Het historisch-blijspel ‘Amalia en haar mannen’ heeft de ondertoon van een intrigerende geschiedenisles.

Over: De vier vrouwen van Willem van Oranje
Het toneelstuk De vier vrouwen van Willem van Oranje. Oorspronkelijk gespeeld (in 2007) in dubbelrollen voor respectievelijk Anna van Buren / Charlotte de Bourbon, en voor Anna van Saksen / Louise de Coligny - geeft een indringend en speels beeld van vier adellijke vrouwen in de zestiende en het eerste kwart van de zeventiende eeuw. En … via deze vrouwen van hun echtgenoot Willem van Oranje die aan het begin stond van het ontstaan van de vrije Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Over: Rokken rond Constantijn. Constantijn Huygens (1596-1687)
Constantijn Huygens was een zoon van Christiaan Huygens uit Terheyden bij Breda en van Susanna Hoefnagel uit Antwerpen. Zijn vader verrichtte goede diensten voor Willem van Oranje en werkte voor stadhouder Maurits in Den Haag. Daar in een huurwoning aan de Nobelstraat bij de Grote Kerk werd Constant geboren als tweede zoon, op 4 september 1596 om tien in de avond.
Constantijn Huygens - Nederlands dichter, musicus, componist, secretaris van de Oranjes en diplomaat - leefde en werkte in het hart van de Nederlandse zeventiende eeuw - in de noordelijke Nederlanden.
Hij trouwde met Susanna van Baerle in 1627. Zij kregen vijf kinderen: vier zonen en dochter Susanna. Moeder Susanna was 38 toen zij, kort na de geboorte van haar dochter, overleed.
Constantijn Huygens had zowel vóór als na haar dood intensieve sociale contacten met vrouwen, maar zijn liefde voor Susanna behield altijd een speciaal karakter. Hertrouwen deed hij niet. Bij Susanna’s dood schreef hij een prachtig sonnet voor de vrouw die hij ‘Sterre’ noemde en die, ondanks het jeugdig overlijden, zijn grote liefde bleef.
Er zijn portretten van Constantijn Huygens, waaronder van Michiel Janszoon van Mierevelt (in 1625 en 1641) en van Anthonie van Dijck (in 1632).

Over: Juliana en Bernhard van Nederland
Juliana en Bernhard van Nederland toont het koninklijk echtpaar in lief en leed, in hoogte- en dieptepunten en met een gezamenlijke voorkeur voor bijzondere mensen waaronder gebeds-genezeres Greet Hofmans, helderziende Gerard Croiset en bedrieger ‘ruimtereiziger’ Adamski.
Na conflicten blijkt het koninklijk echtpaar uiteindelijk losjes en toch stevig verbonden in een onderlinge band en in een gemeenschappelijke liefde voor hun vier dochters, schoonzoons en kleinkinderen.
In Juliana en Bernhard van Nederland trekt het hele leven - speels en indringend - van koningin Juliana en prins Bernhard voorbij. Een lastige opgave … die volgens de vele toeschouwers van de eerste voorstellings-reeks in 2009 bijzonder succesvol was.

Over: Hugo de Groot (1583–1645). De vredebrenger
Hugo de Groot leidde een leven vol dramatische hoogtepunten: geëerd als dichter, rechtsgeleerde en diplomaat, gevangen op slot Loevestein, ontsnapping in een boekenkist, als balling gastvrij ontvangen in Frankrijk, ambassadeur voor Zweden in datzelfde Frankrijk. Min of meer ontheven van zijn ambassadeurschap bij een bezoek aan Zweden. Op de terugreis, na schipbreuk en een tocht over land van uitputting gestorven, ver van zijn vrouw en trouwe bondgenote, in het Duitse Rostock.
Hugo de Groot schreef als zevenjarige zijn eerste gedichtje in het Latijn, schreef drama’s, christelijke leerboeken en legde in juridische studies een basis voor het internationale recht. Hij schreef Mare liberum (Over de Vrije Zee). Die studie werd in 1609 uitgegeven in Den Haag.
Hij schreef ‘Over het recht van oorlog en vrede’. Een citaat uit de toneeltekst:

‘Oorlogsgronden: … zelfverdediging, herstel van eigendomsrechten, ernstige overtreding van het natuurrecht.’ Ik leg met dit boek de grondslag voor het volkenrecht.’
MARIA VAN REIGERSBERGH: Machthebbers willen vechten. / HUGO DE GROOT: Volkeren willen leven in vrede. / MARIA: Machthebbers hebben wapens en bepalen de regels. / HUGO: Oorlog komt voort uit onmacht, domheid, / MARIA: hebzucht, / HUGO: gebrek aan inzicht! Volkenrecht zal zorgen voor minder oorlog, meer vrede ...

2022, april … Russisch soldatengeweld probeert het vrije Oekraïne te overspoelen. Meer dan in vele decennia is het gedachtengoed van Hugo de Groot van belang voor West-Europa.

Over: Hugo de Groot (1583–1645). De tijd vervliegt
Hugo de Groot leidde een leven vol dramatische hoogtepunten: geëerd als dichter, rechtsgeleerde en diplomaat, gevangen op slot Loevestein, ontsnapping in een boekenkist, als balling gastvrij ontvangen in Frankrijk, ambassadeur voor Zweden in datzelfde Frankrijk. Min of meer ontheven van zijn ambassadeurschap bij een bezoek aan Zweden. Op de terugreis, na schipbreuk en een tocht over land van uitputting gestorven - ver van zijn vrouw en trouwe bondgenote - in het Duitse Rostock ...
Hij schreef als zevenjarige zijn eerste gedichtje in het Latijn, schreef drama’s, christelijke leerboeken en legde in juridische studies een basis voor het internationale recht. Hij schreef Mare liberum (Over de Vrije Zee). Het gedachtegoed van Hugo de Groot wordt gezien als één van de eerste bouwstenen van het internationaal recht.
De monoloog Hugo de Groot (1583 -1645) De tijd vervliegt is een historische ontdekkingsreis.

Over ‘De vier vrouwen van Willem van Oranje. Wij hielden van Willem
Door de dood van een neef, in 1544, erft de 11-jarige Willem bezittingen waaronder het prinsdom ‘Orange’ in Frankrijk. Dat maakt hem prins van Oranje ... Willem van Oranje, die de naam kreeg ‘Vader des Vaderlands’, trouwt vier keer. Het toneelstuk:‘De vier vrouwen van Willem van Oranje. Wij hielden van Willem’ brengt het leven van de vier echtgenotes over het voetlicht en daarbij het leven van de man achter deze vrouwen.

Over: Simon Stevin (1548-1620)
Simon Stevin was wiskundige en ingenieur. Hij ontwierp als adviseur van stadhouder Maurits baanbrekende vestingwerken en legerkampen. De monoloog ‘Simon Stevin (1548-1620)’, verhaalt zijn leven van geboorte tot dood met verrassend vertederende details, waaronder de overtuiging dat het Nederlands de moedertaal van alle talen zou zijn.
Fragment uit de toneeltekst:

‘Ik word in 1548 geboren in de Zuid-Nederlandse stad Brugge, de dag waarop is onbekend. Ik ben een onwettig kind van Anton Stevin, zoon uit een oud burgerlijk geslacht - misschien is vader jong gestorven - en van Kathelijne van der Poort uit Ieper. Na mijn geboorte verblijdt moeder een Brugse burgemeester met onwettige kinderen.’

Over: Erasmus en Zotheid
Meer dan 500 jaar geleden, in 1511 verschijnt de satire ‘Lof der Zotheid’ van de Nederlandse denker en schrijver Desiderus Erasmus. ‘Lof der Zotheid’ zet allen te kijk. Prelaten van de rooms-katholieke kerk, koningen en hijzelf krijgen ervan langs. Aan het eind van zijn satire op maatschappelijke en kerkelijke domheden noteert Erasmus dat ‘Zotheid’ een vrouw is. Waarom? In zijn zestiende eeuw genieten alleen kinderen en vrouwen het voorrecht kritisch te zijn en ‘de waarheid’ aan de kaak te stellen. Vrouwe Zotheid komt in het toneelstuk ‘Erasmus en zijn Zotheid’ als levend personage op de planken.
Desiderius Erasmus leefde op het breukvlak van Middeleeuwen en Renaissance. Hij reisde onafgebroken door West-Europa, vocht voor beschaafd gedrag van botte tijdgenoten, voor betere scholing en voor eenvoud in de kerkleer. Velen wisten zich niet te gedragen en verwaarloosden zichzelf. Hij schrijft een ‘manierenboekje’ voor de jeugd, tweehonderd jaar lang werd het gebruikt, ook in vertalingen en bewerkingen. De 16de eeuwer Desiderius Erasmus … blijft tot ons spreken.

Over: Stadhouders lief
Met de vrouwenportretten van de ingetogen Margaretha van Mechelen en de uitgesproken Amalia van Solms komt één van de boeiendste periodes uit de geschiedenis van het Huis van Oranje en rond de stadhouders Maurits en Frederik Hendrik tot leven.
De katholieke Margaretha van Mechelen, bastaard Oranjetelg, raakte bevriend met de protestantse stadhouder Maurits en schonk hem drie zonen. Margaretha en Maurits trouwden niet ... Tóch vond er een huwelijk plaats: kort vóór het overlijden van Maurits - en op zijn aandringen - trouwde Maurits’ halfbroer Frederik Hendrik met Amala van Solms. Als vrouw met hoge status bracht zij vorstelijke luister in Den Haag en in de Nederlanden. Decennia was Amalia van Solms een toonaangevende dame in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Over: Drie vrouwen rond Koning Willem I
De troepen van keizer Napoleon zijn verslagen. Een periode waarin Nederland deel uitmaakt van het Franse keizerrijk is voorbij. Iedereen blij. Nederland krijgt nieuwe helden!
1813, 30 november: inhuldiging van prins Willem Frederik van Oranje-Nassau als soeverein vorst van het Vorstendom der Verenigde Nederlanden. Twee jaar later wordt hij koning Willem I van Nederland en ‘België’, tezamen: het Koninkrijk der Nederlanden.
Het historisch spel Drie vrouwen rond koning Willem I brengt de geschiedenis van het ontstaan van dit koninkrijk: van de uitbreiding met België (de Zuidelijke Nederlanden) en de strijd rond het ontstaan van het zelfstandig koninkrijk België over het voetlicht.
Drie vrouwen tekenen het leven van de uitzonderlijk gereserveerde koning Willem I. De eerste vrouw is echtgenote prinses Wilhelmina van Pruisen de Jongere. Voor zijn dochter prinses Marianne heeft koning Willem I een groot zwak. Ondanks haar buitensporig gedrag had zij grote invloed op haar vader. De derde vrouw is de katholieke hofdame gravin Henriëtte d’Oultremont. Zij steunde de protestantse koning onvoorwaardelijk na de dood van zijn echtgenote. Om met haar te kunnen trouwen moest hij felle kritiek doorstaan en terugtreden als koning.
Binnen dit spel - licht van toon en in de traditie van het Historisch-Theater - regisseert de avontuurlijke prinses Marianne fragmenten uit het leven van haar plichtsgetrouwe vader.

Over: De Held van Waterloo
Koning Willem I was de gedreven handelsman met een voorkeur voor het kleinburgerlijke leven. Zijn oudste zoon, kroonprins Willem (de latere koning Willem II) koos voor groots en meeslepend. Willem II, in familiekring Guillot genoemd, vierde het leven bij voorkeur in Brussel, dat als hoofdstad van het latere België vijftien jaren lang deel uitmaakte van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.
Guillot was een dapper man en een romanticus. Hij was verslaafd aan geld uitgeven, drank, gokken en aan het liefdesspel met vrouwen en mannen. In enkele Europese landen stond op dat laatste de doodstraf.
Zijn hang naar vorstelijke status werd bevestigd door zijn huwelijk met de Russische grootvorstin Anna Paulowna, die zich keizerlijke hoogheid mocht noemen.
Als koning Willem II maakte hij, ondanks zichzelf, in 1848 de eerste Nederlandse Grondwet mogelijk. Deze Grondwet maakte de koning onschendbaar en de ministers verantwoordelijk … en ondergeschikt aan de Staten-Generaal: vertegenwoordiging van het gehele Nederlandse volk. Onder koning Willem II begint in 1848 de parlementaire democratie ... Willem II was de charmante koning die per ongeluk ‘grote geschiedenis’ schreef.

Over ‘Zeestraat’
Constantijn Huygens - dichter, musicus, componist, secretaris van de Oranjes en diplomaat - was begaan met het lot van de Scheveningse vissersvrouwen die vroeg in de ochtend, een mand met vis op het hoofd, naar de Haagse vismarkt zwoegden over een kronkelend zandpad ... Hij maakte het plan voor een verharde weg, de eerste klinkerweg in Holland buiten de bebouwde kom (kort na de aanleg van de Rijswijkseweg ‘door de bebouwde kom van Den Haag).
Over deze 'Zee-straet van 's Gravenhaghe op Scheveningh' (= de latere Scheveningseweg) konden gemakkelijk twee rijtuigen naast elkaar rijden. De zijkanten van de weg waren verhoogd, zodat geen enkel rijtuig het betalen van tol kon ontlopen. De naar kwaliteit en schoonheid unieke Zeestraat van Constantijn Huygens is op te vatten als een metafoor voor het leven van een geniaal en uitzonderlijk man …
In 1668 bezoekt de Italiaan Cosimo de’ Medici Den Haag. Hij laat zich rijden over de ‘Zeestraat’ en meldt: ‘Nooit eerder werd een zo mooie weg gezien’.

Over: De waarheid is naamloos. Leven en denken van Benedictus Spinoza
De monoloog De waarheid is naamloos. Leven en denken van Benedictus Spinoza brengt de filosoof Spinoza inspirerend en lichtvoetig over het voetlicht. Baruch d’Espinoza wijzigde zijn voornaam Baruch (Hebreeuws voor Gezegende), in Benedictus (Latijn voor Gezegende).
Als Benedictus Spinoza (1632-1677) ontwikkelde hij zich tot een bescheiden en zachtmoedig filosoof die een basis legde voor het vrije woord, tolerantie, godsdienstvrijheid en daarmee ook voor de hedendaagse democratie van onze Westerse samenleving.
De geboren Amsterdammer woonde en werkte na verbanning uit de Portugees-Israëlitische Gemeente in kosthuizen (Rijnsburg, Voorburg). De laatste zeven jaar van zijn leven was hij een Hagenaar. In zijn kosthuis aan de Paviljoensgracht voltooide hij zijn bekendste boekwerk: de Ethica.
Zijn denken is tot op heden voor velen in de wereld een bron van inspiratie.

Over: De vierde vrouw. Louise de Coligny (Willem van Oranjes vierde echtgenote in Shakespeare-verpakking)
Louise de Coligny is tot op heden, naast haar schoondochter Amalia van Solms, de invloedrijkste Oranjevrouw-zonder-macht.

Over: De landsadvocaat. Het leven van Johan van Oldenbarnevelt (1547–1619)
Hij was van eenvoudige afkomst, toch geloofde Willem van Oranje in Johan van Oldenbarnevelt en werkte met hem samen. Uiteindelijk kreeg van Oldenbarnevelt naam als ‘tweede stichter van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’.
Dankzij Van Oldenbarnevelt werd Maurits stadhouder. Na jarenlange samenwerking, succesvol in de strijd tegen de katholieke Spaanse overheersing, leidde de Slag bij Nieuwpoort (in 1600) tot de vertrouwensbreuk tussen landsadvocaat Van Oldenbarnevelt en stadhouder Maurits die fataal eindigde met de publieke onthoofding van Van Oldenbarnevelt op het Haagse Binnenhof.
Landsadvocaat Johan van Oldenbarnevelt, 30 jaren lang de machtigste man in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, stuwde een schijnbaar onbestuurbare Republiek naar ongekende macht en rijkdom.
De Amersfoorter Johan van Oldenbarnevelt werd geboren in een eenvoudig milieu, maar ontsteeg dat dankzij een erfenis, list en zijn sterke persoonlijkheid.
Als pensionaris van Rotterdam legde Van Oldenbarnevelt de grondslag voor het Rotterdamse havencomplex, tot afschuw van Amsterdamse regenten.
Hij zorgde als landsadvocaat, en tot 1619 als hoogste machtsdrager in het land, voor grote rijkdom in de Nederlanden onder meer door de oprichting van de Oost-Indische Compagnie.
Door een conflict over godsdienst en macht ontspoorde de werkrelatie tussen landsadvocaat Van Oldenbarnevelt en prins Maurits fataal. Vooraanstaande steun voor Van Oldenbarnevelts politiek, onder meer in de persoon van rechtsgeleerde Hugo de Groot, legt Maurits het zwijgen op. Slippendragers van Maurits’ krijgen vooraanstaande posities.
Pogingen van Louise de Coligny, stiefmoeder van Maurits en eerste vrouw van het Huis van Oranje, om het leven van Van Oldenbarnevelt te sparen, falen.
Het is 13 mei 1619 als de oude en door ziekte geplaagde Johan van Oldenbarnevelt na een politiek proces en veroordeling op het Haagse Binnenhof wordt onthoofd.
Regeringsstad Den Haag gedenkt hem als groot staatsman op de Lange Vijverberg: in brons gegoten.

Over: De moeder en de furie
Als geen ander bouwde Juliana van Stolberg een fundament onder het leven van Willem van Oranje die als volwassen bekend werd als Vader des Vaderlands… Als geen andere vrouw weerstreefde Anna van Saksen haar man Willem van Oranje. Na een vlucht uit slot Breda woonde Anna met haar man enige tijd op slot Dillenburg. Juliana van Stolberg was daar slotvrouw. Daar kreeg Anna haar zoon de latere stadhouder Maurits. Anna verliet slot Stolberg en verliet haar echtgenoot.
‘De moeder en de furie’ geeft via twee vrouwen een ‘niet gekend’ beeld van Willem van Oranje.

Over: De Orde van de Olifant
Het leven van Johan Maurits, zijn handelingen en denken, brengt een van de opmerkelijkste zeventiende eeuwers naar de huidige tijd. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw is dat een bron van tweespalt.
Was de bemoeienis van Johan Maurits en de rijkdom die hij vergaarde met slavenhandel uit Afrika een voetnoot in het leven van een bekwaam legerleider, bestuurder en diplomaat? Of was hij toch vooral een slavenjager en uitbuiter?
De visie op zijn leven en dat van vele vooraanstaande heren uit zijn tijd wordt in ieder later tijdperk op eigen wijze gekleurd.
In het Braziliaanse Recife (het vroegere Mauritsstad) staat op het hoofdplein het borstbeeld van Johan Maurits, in Brazilië bekend onder de naam ‘Johan Maurits de Braziliaan’. Het geniet er bewondering.
Er zijn bewijzen van allerlei schimmige transacties met slaven. In samenwerking met Portugese kooplieden smokkelde hij Afrikanen buiten het zicht van zijn opdrachtgever, de West-Indische Compagnie, naar Brazilië.
Het opmerkelijke leven van Johan Maurits van Nassau-Siegen, beter bekend onder de naam Maurits de Braziliaan’, heeft vele historici geïnspireerd. Als veldheer was hij een belangrijke steun voor de Oranjes, waaraan hij verwant was. Wekte zijn ‘koninklijk gedrag’ jaloezie? Hij hield er een hofhouding op na van 164 personen, onder wie tachtig Afrikaanse slaven. Wat hij verdiende als gouverneur van de Nederlandse kolonie in Brazilië was beslist ontoereikend om het leven dat hij leidde te bekostigen.
Wat voor man was Johan Maurits: de militair strateeg, de door zijn burgers gewaardeerde bestuurder, een man die werd bewonderd en verguisd? Misschien vindt u antwoord op deze vraag.

Over: Bijna-koning Schimmelpenninck
Sinds de zestiende eeuw hadden de zeven afzonderlijke delen gevochten voor het bewaren van hun zelfstandigheid. Rond 1800 kende de Westerse wereld een bruikbare stoommachine die zou worden toegepast in fabrieken, stoomtreinen en stoomboten. Burgers wensten inspraak, een Grondwet en heldere regelgeving. De laatste twee stadhouders van het huis van Oranje, Willem IV en Willem V, verzuimden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden aaneen te smeden. Rond 1800 veranderde er veel in Europa. Burgers kwamen in opstand. Panelen verschoven. Zo ook in de Nederlanden waar een proces tot eenwording van zeven door taal en gemeenschappelijke historie verbonden, maar onafhankelijke provincies, in een dynamisch proces van vallen en opstaan, groeiden naar een eenheidsstaat. De eerste wegbereider in dit proces was Rutger Jan Schimmelpenninck … 1795, stadhouder Willem V vlucht met zijn gezin naar Engeland. De staatsmacht komt in handen van ‘de Patriotten’. In de Grondwet van 1798 vestigen zij ‘De Bataafse Republiek’: een eenheidsstaat … in verwarring.

Over: Vrouwen rond koning Willem III
Koning Willem III (1817-1890) werd geboren in Brussel als erfprins van ‘Groot-Nederland’ waartoe ook België en Luxemburg behoorden. Zijn vader, koning Willem II werd geëerd als Held van Waterloo (1815: Slag bij Waterloo waarbij keizer Napoleon definitief werd verslagen).
Zijn moeder grootvorstin Anna Paulowna hield van een groots en meeslepend leven, maar voor zoon prins Willem werd alles ‘kleiner’: dat gold voor Nederland dat ‘België’ verloor, dat gold voor de macht van de koning, voor zijn erfenis na het plotselinge overlijden van zijn vader, en voor het uitblijven van een oorlog waarin hij heldendom kon verwerven. Willem trouwde met nicht prinses Sophie van Württemberg. Dat huwelijk was een ramp en leidde tot een scheiding van tafel en bed.
Na lang aarzelen aanvaardde Willem in 1849 het koningschap over Nederland. Zijn tegenzin voor het ambt verdween nooit. Zijn opvliegend karakter en woede-uitbarstingen, de ruzies tussen zijn vrouw en zijn moeder en de tijdgeest van groeiende emancipatie van de burgerij deden het aanzien van het koningschap geen goed. Na de dood van zijn vrouw Sophie trouwde de 61-jarige Willem met de 41 jaar jongere Emma van Waldeck-Pyrmont. Hun dochter werd koningin Wilhelmina.
In ‘Vrouwen rond koning Willem III’ komt koning Willem via de vrouwen die hem omringden,indringend, over het voetlicht. Terzijde eisen tijdgenoten, waaronder minister-president Thorbecke, jonkheer De Ranitz en Charles Darwin enige aandacht op.
Koning Willem III was een tragische figuur. Niet hij, maar zijn jeugdige tweede echtgenote vocht - met succes - voor het voorbestaan van de Nederlandse monarchie.

Michel Meissen,
Den Haag, mei 2022.